FASIHI KWA UJUMLA

• MAANA YA FASIH NA UCHAMBUZI WA VIPERA

• MAANA NA METHALI ZILIZOKUSANYWA 
• FILAMU NI SEHEMU YA FASIHI YA KISWAHILI

                                MAANA YA FASIHI NA UCHAMBUZI WA VIPERA VYAKE

Williady, (2015) Fasihi ni tawi moja wapo la sanaa linalotumia lugha katika kuwasilisha ujumbe wa mdomo au wa maandishi.

Wamitila (2004) Fasihi ni sanaa inayotumia luha na ambayo hujishughulisha na binadamu pamoja na maisha yake na huathri, hugusa au huacha athari fulanina hupatikana katika umbo ambalo linatambuliwa na jamii Fulani.

Kwakuwa fasihi ni aina ya sanaa, ni vyema mwanafunzi akajua pia maana ya sanaa.

                                                            MAANA YA SANAA

(Williady: 2015) Sanaa ni ujuzi au ufundi wenye kuleta manufaa kwa uma.

                                                            UMBO LA SANAA

Tunaposema umbo la sanaa tunamaanisha matawi yanayojenga sanaa. Matawi hayo nipamoja na;

Fasihi, maonyesho, ususi, uhunzi, ufumaji, utarizi, uchongaji, ufinyanzi, uchoraji na muziki. 

         

      

                                           AINA/ KUMBO/ TANZU ZA FASIHI

Katika kumbo ya fasihi na taaluma zake kuna aina kuu mbili za fasihi, ambazo ni;

  Fasihi Simulizi 

Fasihi Andishi

                              TOFAUTI KATI YA FASIHI SIMULIZI NA FASIHI ANDISHI

                  Namna ya uwasilishaji wake. Fasihi simulizi huwasilishwa kwa njia yam domo wakati fasihi andishi uwasilishwa kwa njia ya maandishi.

                  Mabadiliko. Fasihi simulizi huweza kupokea mabadiliko ya papo kwa papo wakati fasihi andishi hurekebishwa baada ya toleo jipya.

                  Utendaji wake kwa hadhira na fanani. Hadhira na fanani katika fasihi simulizi huwa ni yakiutendaji, wasikilizaji wanaweza kuchangia mawazo kwa    kutoa maoni, kuuliza maswali au kushadadia masimulizi ya fanani. Fasihi andishi  hadhira hawawezi kuchangia lolote.

                   Ukongwe. Fasihi simulizi niyazamani zaidi, ilianza wakati mwanadamu alipoanza kutumia mdomo katika mawasiliano. Fasihi andishi ilianza pindi maandishi yalipobuniwa.

                  Vidato na elimu. Fasihi simulizi haiitaji mtu ajue kusoma ama kuandika, inamuhitaji mtu mwenye uwezo wa kuzungumza. Fasihi andishi inamhitaji   mtu anayejua kuandika na kusoma.

                    Umiliki. Fasihi simulizi inamilikiwa na jamii nzima wakati fasihi andishi humilikiwa na mwandishi aliyeandika na kupiga chapa kazi hiyo.

                     Idadi ya tanzu. Fasihi simulizi inatanzu nyingi zaidi kuliko fasihi andishi.

                    Kuhifadhi. Hapo kale fasihi simulizi ilihifadhiwa kichwani, kwa sasa fasihi simulizi yaweza kuhifadhiwa katika vinasa sauti, kaseti na santuri. Fasihi  andishi yenyewe huifadhi wake ni kwa njia ya maandishi.

                   Mwingiliano wa tanzu kwa kiasi. Fasihi simulizi huweza kuingiliwa kwa kiasi kikubwa na tanzu nzingine kama vile methali, vitendawili, nyimbo na  nahau wakati fasihi andishi huweza kuingiliwa na tanzu nyingine kwa kiasi kidogo.

                                                 UFAFANUZI WA AINA ZA FASIHI

                                                                    1.Fasihi simulizi

Fasihi simulizi ni aina ya fasihi inayotumia mdomo na utendaji wa viungo vya mwili katika kuwasilisha maudhui ya fanani kwa hadhira iliyokusudiwa.

                                                       TANZU ZA FASIHI SIMULIZI

                                                       Hadithi, uigizaji, ushairi na semi

                   

                                                            VIPERA VYA HADIDHI

      Ngano, vigano, hekaya, soga, tarihi, visa, visasili, shajara, istiala, michapo na mbazi

                                                             VIPERA VYA UIGIZAJI

      Miviga, michezo ya jukwaani, majigambo, utani, vichekesho, ngonjera, mgomezi na  
      mazungumzo

    

                                                              VIPERA VYA USHAIRI

       Nyimbo, maghani, ngonjera, mashairi, tenzi na tendi

     

                                                                 AINA ZA NYIMBO

      Bembezi, nyimbo za mapenzi, nyiso, nyimbo za jadi, nyimbo za harusi, nyimbo za watoto
      nyimbo za sifa, nyimbo za kampeni, nyimbo za maombolezo na nyimbo za chombezi.

   

                                                                VIPERA VYA SEMI

       Methali, misimu, lakabu, nahau, vitendawili. utani, misimu, mafumbo, masaguo, mizungu na 
       misemo

                             MAJUKUMU / DHIMA ZA FASIHI SIMULIZI KATIKA JAMII

       Kuelimisha, kuburudisha, kusisimua, ukombozi, kutoa mwongozo kwa jamii, kutunza amali 
       za jamii (historia na utamaduni), kujuza na kuunganisha vizazi nz vizazi, kufundisha,    
       kudumisha uhusiano, kudumisha ushirikiano na kukuza stadi za lugha

              

                     MAMBO MUHIMU YA KUZINGATIA KATIKA USIMULIZI WA HADITHI

Ili msimuliaji aweze kutongoa au kusimulia hadithi kwa usahihi inampasa awe na weledi wa kutosha juu ya mbinu za kusimulia hadithi. Mbinu hozo ni hizi;

                                               A)      Dhima na maudhui

Msimuliaji wa hadithi anapaswa kujua lengo kuu (dhima) la hadithi yake. Vilevile msimuliaji anapaswa kujua maudhui ambayo ni jumla ya mambo yote yanayopelekea hadithi kutiririka vizuri kwenye mkondo wake.

                                                 B)      Msuko

Msuko wa matukio kwa jina jingine unafahamika kama muundo. Kipengele hiki cha muundo kinahusu mpangilio wa hadithi kuanzia mwanzo mpaka mwisho.

                                                C)      Kusisimua

Kusisimua ni mbinu inayovuta umakini kwa watu. Msimuliaji anaweza kutumia mbinu kadhaa zitakazo msisimusha msomaji, mbinu kama vile taharuki, miguno na kelele za kutisha.

                                               D)      Urudufishaji

Huu ni urudiaji rudiaji katika fasihi simulizi. Mara nyingi msimuliaji anashauriwa kurudia rudia maneno, falsafa, nahau au vitendawili vilivyobeba lengo kuu la hadithi yake.

                                              E)      Chombezo

Chombezo ni kipengele kidogo kinacho elezwa na mtambaji wa hadithi chenye lengo la kupunguza ukakasi ama ukalia ama vitisho vilivyotokana na maudhui ya hadithi Fulani.

                                              F)      Nyimbo

Nyimbo zina kazi nyingi katika masimulizi ya hadithi. Moja wapo ya matumizi hayo ni kama vile kuondoa uchovu kwa wasikilizaji, kuvuta usikivu, kuwakaririsha hadhira falsafa au lengo kuu la hadithi hiyo.

                                                        MAMBO MENGINE

                                                       a)  Utulivu kwa hadhira

                                                       b)  Ujenzi wa wahusika

                                                       c)  Matumizi ya tamathali za semi

                                                       d)  Ujenzi wa taswira

  

                                                         2. FASIHI ANDISHI

Williady (2015) fasihi andishi ni aina ya fasihi inayowasilishwa kwa ustadi wa maandishi yenye kuleta maana.

Wamitila (2004) fasihi andishi ni sanaa inayowasilishwa kwetu kwa maandishi. 

                                                 TANZU ZA FASIHI ANDISHI 

                                                      RIWAYA (NATHARI)

                                                      USHAIRI (NUDHUMU)

                                                      TAMTHILIYA (SANAA ZA MAONYESHO)

                                                FANI NA MAUDHUI KATIKA FASIHI 

Fani na maudhui katika fasihi ndio maumbo mawili makuu yanayobeba sanaa hii. 

                                                                         FANI

Fani ni ufundi unaotumiwa na msanii katika kufikisha ujumbe uliokusudiwa, fani sio ujumbe bali ni mfano wa kipaza sauti kinachotumika kufikisha ujumbe.

                                                            VIPENGELE VYA FANI

Fani inavipengele vingi, kila kipengele kina husika kipekee kwa kutofautiana na kipengele kingine. 

                                                       Vipengele vya fani ni pamoja na;

                                                                     a)   Muundo

 Kipengele hiki hutumiwa kueleza mpangilio wa kazi ya kifasihi. Kwa ufupi kwenye kipengele cha muundo tunaangalia umbo la kazi ya fasihi, mfano kazi yaweza kugawanywa katika sura mbalimbali, sura hizi ndizo ujenga muundo.

                                                                     b)  Mtindo

Williady (2015) mtindo ni mbinu za kipekee zinazomtofautisha msanii mmoja na mwingine. Mfano katika fasihi simulizi kipengele cha nyimbo hadhira inaweza kusikia wimbo kwa mara ya kwanza na kutambua wimbo huo umeimbwa na nani bila ya kuambiwa na mtangazaji, hii huweza kutokea pindi mwimbaji mashuhuri anayetumia mtindo wa peke yake katika sauti na mpangilio wa mashairi anapotoa wimbo mpya. Huu ndio huitwa mtindo. Katika fasihi andishi mtindo unaweza kujitokeza kwa njia za kipekee za mtunzi katika matumizi ya lugha, methali na misemo, msuko na mpangilio wa vina na mizani katika ushairi.

                                                                   c)   Mandhari

Williady (2015) Mandhari ni eneo au mazingira ya kweli au yakubuni ambayo hutumiwa na mwandishi katika kuwajenga wahusika na uhusika wao. 

                                                                    d)  Matumizi ya Lugha

Williady (2015) Matumizi ya lugha ni ustadi wa msanii katika kutumia lugha itakayoleta mvuto kwa wasomaji au wasikilizaji wa kazi ya fasihi.

Katika kutumia lugha msanii lazima azingatie kipengele cha uteuzi wa maneno yanayoendana na hadhira yake, maneno hayo ndiyo yatakayoleta mfungamanisho katika ya msanii, hadhira na ujumbe uliokusudiwa.

                                                                   e)   Matumizi ya tamathali za semi(usemi)

Williady (2015) Tamathali maanayake ni neon moja au kifungu cha maneno kilicho sukwasukwa na kufichwa maana.

Baadhi ya tamathali za semi katika Kiswahili ni pamoja na;

Tashibiha, sitiari, tafsida, tashihisi, chuku, kinaya,dhihaka, mbalagha,tabaini

                                                                    f)    Mbinu nyingine za kisanaa

Hapa huwa na mchanganyiko wa mbinu kadhaa katika usimulizi na silazima mbinu hizo zitumike zote kwa wakati mmoja. Mfano wa mbinu hizo ni pamoja na;

 Takriri, kuchanganya ndimi, tanakali sauti, taswira, lakabu, nahau na misemo

       

                                                                  e)   Wahusika

Williady (2015) wahusika ni viumbe hai au viumbe ambao si hai wanaobebeshwa majukumu na msanii ili kuwafikishia hadhira ujumbe uliokusudiwa.

                                                     MAUDHUI KATIKA FASIHI SIMULIZI

(williady: 2015) Maudhui ni jumla ya mawazo anayoyazungumzia msanii au mtunzi katika kazi ya fasihi.

Maudhui hujumuisha vipengele mbalimbali, kama vile;Dhamira, ujumbe, falsafa, mafunzo, migogoro na mtazamo.

TANBIHI: Kuna baadhi ya wataalamu wa lugha wanakiweka kipengele cha migogoro upande wa fani na kunabaadhi wanakiweka kipengele hiki upande wa maudhui. Mimi nakiweka upande wa maudhui kwa kuwa migogoro inabeba kwa kiasi kikubwa ujumbe kuliko ufundi.

                                                                      DHAMIRA

Dhamira ni shabaha kuu ya mtunzi wa kazi ya fasihi. Shabaha hii ukusudiwa ni nani wakumlenga nayo. Msanii anaweza kuwalenga kimaudhui watoto, wanawake, wasomi au watu wote katika jamii. Shabaha hii yaweza kuandikwa au kutongolewa kwa mdomo ikiwa na lengo la kupongeza, kuhimiza, kushauri, kutoa taarifa na kukosoa.

                                                                       UJUMBE

Ujumbe ni mawazo yanayotokana na dhamira, mawazo haya yaweza kujitokeza waziwazi au kwa kificho.

                                                                       FALSAFA

Falsafa ni hekima hekima ya mtunzi. Mtunzi huamini kuwa  kupitia imani hii jamii inaweza kupata suluhisho la matatizo yanayowakabili. Kwa mfano shekhe Shaaban Robert aliamini kuwa kila mwanajamii akiwa na utu basi haki na upendo vitapatikana kirahisi.

                                                                       MAFUNZO

Mafunzo ni nasaha anazotoa mtunzi ambazo huifundisha hadhira maadili Fulani. Maana ya mafunzo hutegemea namna hadhira inavyofasili nasaha hizo.

                                                                       MIGOGORO

Migogoro ni misuguano au mikinzano ama kutoelewana kati ya pande mbili au zaidi ndani ya kazi za fasihi.

                                                              AINA ZA MIGOGORO

                                                               Mgogoro kati ya mtu na mtu

                                                              Mgogoro kati ya mtu na jamii

                                                              Mgogoro kati ya jamii na jamii 

                                                              Mgogoro wa nafsi

                                                                      VI. MTAZAMO

Mtazamo na jinsi mwandisi anavyotazama na kuyachukulia matukio katika ulimwengu na athari zake kwa wanajamii. Mfano waandishi wengi wa mashairi wanamtazamoa huu “Kuibuka kwa maovu mengi duniani kwasasa  ni matokeo ya binadamu. 

                                                           METHALI ZA KISWAHILI

                                           ZIMEKUSANYWA NA MWL. MAJUMBENI

Methali ni nyenzo ya msingi katika makuzi ya fasihi ya Kiswahili. Tangu kale Methali zimetumika katika kujenda jamii kwa kutoa maonyo na kuambukika tabia njema hasa kwa vijana wanaochipukia.

Wataalamu wengi wameeleza maana ya Methali, lakini maana halisi bado inaendelea kushabihiana japokuwa kuna mikinzano katika baadhi ya maeneo. Maana halisi ya methali itabaki kuwa,

 “Methali ni kipera cha semi katika fasihi simulizi kinachojengwa kwa pande mbili, pande moja ni yenye kuuliza swali na nyingine yenye kujibu swali zikiwa na lengo la kufunza amali za jamii kwa vijana.

Zifuatavyo ni baadhi ya METHALI , zikiwa vimepangwa ki - alfabeti:

                         “A”

1.       Adhabu ya kaburi aijua maiti

2.       Adui mpende

3.       Aibu ya maiti aijua mwosha

4.       Aisifuye mvua imemnyea

5.       Ajidhaniaye amesimama, aangalie asianguke

6.       Achambaye na gunzi hatakatiki

7.       Akimbiaye mvua, akimbia shibe

8.       Akiba haiozi

9.      Akili ni mali

10.    Akili ni nywele kila mtu ana zake

11.    Akili nyingi huondoa maharifa

12.    Akipenda chongo, huita kengeza

13.    Akumulikaye mchana, usiku akuchoma

14.    Akutendaye mtende mche asiyekutenda

15.    Anaekula kibudu, ashibisha tumbo wala si nafsi

16.    Alalaye usimwamshe, ukimwamsha utalala wewe

17.    Alisifiye jua, limemwangaza

18.    Aliye kando haangukiwa na mti.

19.    Aliyekupa wewe kiti, ndiye aliyenipa mimi kumbi

20.    Aliyetota, hajui kutota

21.    Amani haipatikani ila kwa ncha ya upanga

22.    Amnyimaye punda adesi, kampunguzia mashuzi

23.    Ana hasira za mkizi

24.    Anayekataa wengi ni mchawi

25.    Amtukanaye jumbe hafikwi na kesi

26.   Anayekuja pasi na hodi, huondoka pasi na kuaga

27.   Anayeonja asali, huchonga mzinga

28.   Anayetaka hachoki hata akichoka keshapata

29.   Angakaanga, tu chini agae

30.   Angenda juu kipanga, hafiki mbinguni

31.   Angurumapo simba, mcheza nani?

32.   Aninyimaye mbaazi, kanifunguzia mashuzi

33.   Atupaye kopo la choo, hafikwi na haja

34.   Apewaye ndie aongezwaye

35.   Asiye bahati habahatiki / habahatishi

36.   Asiyefunzwa na mamaye, hufunzwa na ulimwengu

37.   Asiyejua jua maana, haambiwi maana

38.   Asiyekujua hakudhamini

39.   Asiyekubalikushindwa si mshindani

40.   Asiyekuwapo machoni, na moyoni hayupo

41.   Asiyekuwapo na lake halipo

42.   Asiye na mengi, ana machache

43.   Asiye na meno, hapewi nyama ya kiuno

44.   Asiyesikia la mkuu, huvunjika guu

45.   Asiyeuliza, hanalo ajifunzalo

46.   Atangaye sana na jua, hujua

47.   Atangazaye mirimo si mwana wa ruwari

48.   Auguwaye, huangaliwa

49.   Avuaye nguo, huchutama

50.   Avumaye bahariki papa (kumbe wengine wapo)

              “B”

51.   Baada ya dhiki, faraja

52.   Baada ya kisa, mkasa

53.   Baada ya chanzo, kitendo

54.   Baba wa kambo si baba

55.   Bandu! Bandu! Huisha gogo

56.   Baniani mbaya, kiatu chake dawa

57.   Bendera hufuata upepo

58.   Bembea umpa raha apendae

59.   Bilisi wa mtu ni mtu

60.   Bura yangu sibadili na rehani

         “C”

61.   Cha mlevi huliwa na mgema

62.   Chanda chema huvikwa pete

63.   Chema chajiuza, kibaya chajitembeza

64.   Chombo cha kuzama hakina usukani

65.   Chombo kilichopikiwa samaki, hakiachi kunuka vumba

66.   Chovya – chovya! Yamaliza buyu la asali

67.   Chururu si ndo!ndo !ndo

68.   Dalili ya mvua ni mawingu

69.   Damu nzito kuliko maji

70.   Dau la mnyonge halendi joshi

71.   Dawa ya moto ni moto

72.   Debe tupu haliachi kuvunda

73.   Dua la kuku halimpati mwewe

74.   Dua mbaya haombolezewi mtoto

          “E”

75.   Elimu ni bahari

76.   Ellimu ni ufunguo, haina mwisho

77.   Elimu ya mjinga ni majungu 

       “F”

78.   Fadhili za punda, mashuzi, na msihadhari ni ng’ombe

79.   Fimbo iliyo mkononi, ndiyo iuayo nyoka

80.   Fimbo ya mbali, haiui nyoka

81.   Fuata nyuki, ule asali

82.Fumbo mfumbie mjinga, mwerevu hulingamua

83.   Fungato haliumizi kuni

84.   Funika kombe mwanaharamu apite

             “G”

85.   Ganda la mua la jana, chungu kaona kivuno

86.   Gonga gogo usikilize mlio wake

87.   Gonga! Gonga! utoka cheche

            “H”

88.   Haba na haba hujaza kibaba

89.   Halla! Halla! Mti na macho

90.   Hamadi, kibindoni, silaha, iliyo mkononi

91.   Hamna! Hamna! Ndimo mlimo

92.   Hapana marefu yasiyo na ncha

93.   Hapana masika yasiyo na mbu

94.   Hapana msiba usiokuwa na mwenziwe

95.   Hapana siri ya watu wawili

96.   Hapana ziada mbovu

97.   Haraka haraka haina Baraka

98.   Hasara humfika mwenye mabezo

99.   Hasira, hasara

100.                        Hauchi – hauchi unakucha

101.                        Hayawi! Hayawi! Huwa

102.                        Heri  kufa macho kuliko kufa moyo

103.                        Heri kufa mwili kuliko kufa roho

104.                       Heri kujikwaa dole, kuliko kujikwaa ulimi

105.                        Heri nusu ya shari kuliko shari kamili

106.                        Hewalla! Haigombi

107.                        Hiari yashinda utumwa

108.                        Hucheka kovu, asiyefikiwa na jeraha

109.                        Hakunyimae tonge, hakunyimi neon

  

                              “I”                      

110.                        Ihsani haiozi

111.                        Ikiwa hujui kufa, tazama kaburi

112.                        Iliyopita si ndwele, ganga ijayo

113.                        Ivushayo ni mbovu

114.                       Ivumayo haidumu ikidumu inamkono wa mtu

115.                        Iwapo nia, njia hupatikana

                          “J”

116.                        Jicho moja halizuii kutazama uchi

117.                        Jifya moja haliinjiki chungu

118.                        Jina jema hung’aa gizani

119.                        Jino la pembe si dawa yap ego

120.                        Jitihada haiondoi kudura

121.                        Jongoo hulia “uta wangu u kule”

122.                        Jogoo la shamba haliwiki mjini

123.                        Joka la mdimu linalinda watundao

124.                        Jungu bovu limekuwa magae

125.                        Jungu kuu halikosi ukoko

                       “K”

126.                        Kafiri akufaaye si Islamu asiyekufaa

127.                        Kamba hukatikia pembamba

128.                        Kanga moja, haistiri maungo

129.                        Kanga iliyotota, Uganda maungo

130.                        Kanga hazai ugenini

131.                        Kata pua, unga wajihi

132.                        Kawaida ni kama sheria

133.                        Kawia ufike

134.                        Kazi mbaya si mchezo mwema

135.                        Kelele za mlango haziniwasi usingizi

136.                        Kenda karibu na kumi

137.                        Kiburi si maungwana

138.                        Kichango, huchangizana

139.                        Kidole kimoja hakivunji chawa

140.                        Kiingiacho mjini si haramu

141.                        Kikulacho ki nguoni mwako

142.                        Kila chombo kwa wimbile

143.                        Kila mlango kwa ufunguo wake

144.                        Kila mtoto na koja lake

145.                        Kila mwamba ngoma, ngozi huivuta kwake

146.                        Kila ndege huruka kwa bawa lake

147.                        Kilio huanza mfiwa, ndipo na wa mbali wakaingia

148.                        Kimya kingi kina mshindo

149.                        Kinga na kinga ndipo moto uwaka

150.                        Kinyozi hajinyoi na akijinyoa hujikata

151.                        Kinywa ni jumba la maneno

152.                        Kipendacho roho hula nyama mbichi

153.                        Kipendacho moyo ni dawa

154.                        Kipya kinyemi, ingawa kidonda

155.                        Kisebusebu na kiroho papo

156.                        Kisokula mlimwengu, sera nale

157.                        Kitanda usichokilala, hujui kunguni wake

158.                        Kivuli cha fimbo hakimfichi mtu jua

159.                       Kivuli cha mvumo huwafunika walio mbali

160.                       Kiwi cha Yule, ni chema cha Yule, hata ulimwengu wishe

161.                        Kizuri chajiuza, kibaya chajitembeza

162.                        Koko haidari mai

163.                        Konzi ya maji haifumbatiki

164.                        Kosa moja haliachi mke

165.                        Kozi mwana mandanda, kulala na njaa kupenda

166.                        Kuagiza, kufyekeza

167.                        Kuambiana kupo, kusikilizana hapana

168.                        Kucha Mungu si kilemba cheupe

169.                        Kuchamba kwingi kuondoka na mavi

170.                        Kufa kikondoo, ndiko kufa kiungwana

171.                        Kufa, kufaana

172.                        Kufa kwa jamaa, harusi

173.                        Kufa kwa mdomo, mate hutawanyika

174.                        Kuishi kwingi ni kuona mengi

175.                        Kujikwaa si kuanguka, bali ni kwenda mbele

176.                        Kukopa harusi, kulipa matanga

177.                        Kuku havunji yayile

178.                        Kuku mwenye watoto halengwi jiwe

179.                        Kula kutamu, kulima mavune

180.                        Kulea mimba si kazi kazi kulea mwana

181.                        Kulenga si kufuma

182.                        Kumla ngulu si kazi, kazi kumwosha

183.                        Kunako matanga, kumekufa mtu

184.                        Kunguru mwoga hukimbiza bawa lake

185.                        Kupanda mchongoma kushuka ngoma

186.                        Kupotea njia ndiko kujua njia

187.                        Kutoa ni moyo usambe ni utajiri

188.                        Kutu kuu ni la mgeni

189.                        Kutwanga nisile unga, nazuia mchi wangu

190.                        Kuzima koleo si mwisho wa uhunzi

191.                        Kwa mwoga huenda kicheko kwa shujaa huenda kilio

192.                        Kwenda mbio si kufika

193.                        Kwenye miti hakuna wajenzi

                                     “L”

194.                        La kuvuma halina ubani

195.                        La kuvunda halina ubani

196.                        Lake mtu halumtapishi bali humchefua

197.                        Leo ni leo asemaye kesho ni mwongo

198.                        Liandikwalo ndilo liwalo

199.                        Lila na fila hazitangamani

200.                        Lipitalo, hupishwa

201.                        Lisemwalo lipo, ikiwa halipo, lipo nyuma linakuja

202.                        Lisilokuwepo moyoni halipo machoni

                                      “M”

203.                        Maafuu hapatilizwi

204.                        Macho hayana pazia

205.                        Mafahali wawili hawakai zizi moja

206.                        Maiti haulizwi sanda

207.                        Maiti hachagui sanda

208.                        Maji hufuata mkondo

209.                        Maji huteremkia bondeni, hayapandi kilimani

210.                        Maji ukiyavulia nguo huna budi kuyaoga

211.                        Maji usiyofika hujui wingi wake

212.                        Maji ya kifuu ni bahari ya chungu

213.                        Maji yakimwagika hayazoleki

214.                        Majumba makubwa husitiri mambo

215.                        Majuto ni mjukuu, mwishowe huja kinyume

216.                        Mambo kikowa

217.                        Manahodha wengi chombo huenda mpera

218.                        Maneno mema humtoa nyoka pangoni

219.                        Maneno makali hayavunji mfupa

220.                        Mapenzi ni kikohozi, hayawezi kufichika

221.                        Maskini akipata, matako hulia mbwata

222.                        Maskini na mwanawe, tajiri na mali yake

223.                        Mavi usiyala, wayawingiani kuku­?

224.                        Mavi ya kale hayanuki

225.                        Mbaazi ukikosa maua, husingizia jua

226.                        Mbinu hufuata mwendo

227.                        Mbio za sakafuni, huishia ukingoni

228.                        Mbiu ya mgambo ikilia ina jambo

229.                        Mchagua jembe si mkulima

230.                        Mchagua nazi, hupata koroma

231.                        Mchakacho hujao, haulengwa na jiwe

232.                        Mchama ago hanye hanyeli, huenda akauya papo

233.                        Mchelea mwana kulia, hulia yeye

234.                        Mchele mmoja, mapishi mengi

235.                        Mcheka kilema hafi bila kumfika

236.                        Mcheza hawi kiwete, ngoma yataka matao

237.                        Mcheza kwao hutunzwa

238.                        Mcheza na tope humrukia

239.                        Mchimba kisima, hakatazwi maji

240.                        Mchimba kisima huingia mwenyewe

241.                        Mchimba kisima humtia mtuwe

242.                        Mchonga mwiko hukimbiza mikono yake

243.                        Mchovya asali hachovyi mara moja

244.                        Mchuma janga hula na wakwao

245.                        Mchumia juani hula kivulini

246.                        Mdharau mwiba mguu huota tende

247.                        Mdharau biu, hubiuka yeye

248.                        Meno ya mbwa hayaumani

249.                        Mfa maji hukamata maji

250.                        Mficha uchi hazai

251.                        Mfinyanzi hulia gaeni

252.                        Mfuata nyuki hakosi asali

253.                        Mfukuzwa kwao hana pa kwenda

254.                        Mgaagaa na upwa hali wali mkavu

255.                        Mganga hajigangi

256.                        Mgema akisifiwa Tembo hulitia maji

257.                        Mgeni hachomi chaza mtaani akanuka

258.                        Mgeni ni kuku mweupe

259.                        Mgeni njoo mwenyeji apone

260.                        Mgonjwa haulizwi uji

261.                        Miye nyumba ya udogo, sihimili vishindo

262.                        Mja hana hiari

263.                        Mkamatwa na ngozi ndiye mwizi

264.                        Mkamia majihayanywi, akiyanywa humpalia

265.                        Mkata hana kinyongo

266.                        Mkata hapendi mwana

267.                        Mkate mkavu wa nyumbani ni bora kuliko nyama ya shuwa yap engine

268.                        Mke ni nguo, mgomba kupalilia

269.                        Mkono mmoja hauchinji ng’ombe

270.                        Mkono mmoja haulei mwana

271.                        Mkono mtupu haulambwi

272.                        Mkono usioweza kuukata, ubusu

273.                        Mkosa kitoweo, humangilia

274.                        Kabuki kwa nguruwe, kwa binadamu mchungu

275.                        Mkulima ni mmoja, walaji ni wengi

276.                        Mla cha mwenziwe na chake huliwa

277.                        Mla cha uchungu na tamu hakosi

278.                        Mla kuku wa mwenziwe miguu humwelekea

279.                        Mla mbuzi hulipa ng’ombe

280.                        Mla kwa miwili hana mwisho mwema

281.                        Mla, mla leo, mla jana kala nini?

282.                        Mla nawe hafi nawe ila mzaliwa nawe

283.                        Mlenga jiwe kundini hajui limpataye

284.                        Mlilala handingwadingwa, mwenye macho haambiwi tule

285.                        Mlimbua nchi ni mwananchi

286.                        Mnyamaa kadumbu

287.                        Mnywa maji kwa mkono mmoja, kiu yake I pale pale

288.                        Moja shika si kumi nenda uje

289.                        Moto hauzai moto

290.                        Mpanda farasi wawili, hupasuka msamba

291.                        Mpanda ovyo, hula ovyo

292.                        Mpemba akipata gogo, hanyi chini

293.                        Mpemba hakimbii mvua ndogo

294.                        Mpemba hashoni tomo dogo

295.                        Mpiga ngumi ukutani huumiza mkonoe

296.                        Mpofuka uzeeni hapotei njia

297.                        Msafuri kafiri

298.                        Msafiri maskani, ajapokuwa sultani

299.                        Msasi haogopi miiba

300.                        Msema pweke, hakosi

301.                        Mshare kwenda msituni haukupotea

302.                        Mshoni hachagui nguo

303.                        Msitukane wagema na ulevi ungalimo

304.                        Msitukane wakunga na uzazi ungalimo

305.                        Mstahimivu, hula mbivu

306.                        Mtaka cha uvunguni huinama

307.                        Mtaka nyingi nasaba hupata nwingi msiba

308.                        Mtaka nyingi faida husogeza nyingi hasara

309.                        Mtaka yote hukosa yote

310.                        Mtaka hunda haneni

311.                        Mtegemea nundu haachi kunona

312.                        Mtegemea ndugu hufa masikini

313.                        Mtembezi hula miguu yake

314.                        Mteuzi haishi tama

315.                        Mti hawendi ila kwa nyenzo

316.                        Mtondoo haufi maji

317.                        Mtoto akibebwa hutazama kisogo cha mamaye

Kama wewe ni mtafiti au mdau wa Kiswahili unataka kujua kuhusu methali au unahitaji methali vingi zaidi kwa matumizi ya kufundishia au kuandika tasnifu, tafadhali wasiliana nami kwa, 

  0759392855

  0676392856